Η ενέργεια ήταν και παραμένει βασικός πυλώνας της κοινωνικής ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια περίοδο έντονων αλλαγών, με το περιβάλλον γύρω μας να μετασχηματίζεται με ταχύτητα και την αγορά της ενέργειας να αλλάζει ριζικά. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, λειτουργούν ως επιταχυντές αυτών των αλλαγών και επαναπροσδιορίζουν τις ισορροπίες. Σε αυτό το νέο πλαίσιο, οι προτεραιότητες είναι πλέον ξεκάθαρες.
Πρώτη προτεραιότητα είναι η ενεργειακή ανεξαρτησία και ασφάλεια εφοδιασμού. Σε αυτό το επίπεδο, η χώρα έχει ήδη κάνει ένα καθοριστικό βήμα: σήμερα σχεδόν το ήμισυ της εγχώριας ηλεκτροπαραγωγής προέρχεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Αυτό μειώνει δραστικά την εξάρτηση από εισαγόμενους πόρους, θωρακίζει το σύστημα απέναντι σε γεωπολιτικές κρίσεις και ενισχύει τη συνολική ανθεκτικότητα της οικονομίας.
Η δεύτερη, και πολύ κρίσιμη για την κοινωνία, προτεραιότητα είναι το κόστος της ενέργειας. Οι ΑΠΕ είναι σήμερα η φθηνότερη μορφή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Το ζητούμενο, όμως, δεν είναι μόνο η παραγωγή φθηνής ενέργειας, αλλά η ουσιαστική μεταφορά αυτής της ωφέλειας στους τελικούς καταναλωτές. Οι οικιακοί καταναλωτές και οι επιχειρήσεις πρέπει να δουν απτά, μετρήσιμα οφέλη στους λογαριασμούς τους.
Τρίτη προτεραιότητα είναι η προώθηση της βιωσιμότητας: η ευθύνη να αφήσουμε έναν καλύτερο και πιο ανθεκτικό κόσμο στις επόμενες γενιές. Η βιωσιμότητα, ωστόσο, δεν μπορεί να αποσυνδεθεί ούτε από την κοινωνική αποδοχή ούτε από την οικονομική αποτελεσματικότητα του συστήματος.
Αυτές οι τρεις προτεραιότητες συνθέτουν τη βασική λογική του ενεργειακού σχεδιασμού της επόμενης περιόδου. Έχοντας σε μεγάλο βαθμό πετύχει τον πρώτο στόχο, η πρόκληση πλέον είναι πώς θα εστιάσουμε αποτελεσματικά στον δεύτερο, χωρίς να υπονομεύσουμε τον τρίτο.
Η πραγματικότητα πίσω από την πράσινη μετάβαση
Η αυξημένη διείσδυση των ΑΠΕ έχει ήδη αλλάξει τη φυσιογνωμία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η παραγωγή από ήλιο και άνεμο συμπιέζει τις τιμές στη χονδρεμπορική αγορά και δημιουργεί συνθήκες αφθονίας σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Παρ’ όλα αυτά, η ωφέλεια αυτή δεν αποτυπώνεται με την ίδια ένταση στους τελικούς λογαριασμούς. Ρυθμιζόμενες χρεώσεις, φορολογικές επιβαρύνσεις, περιορισμοί στα δίκτυα και στρεβλώσεις στη λειτουργία της αγοράς απορροφούν ένα σημαντικό μέρος του πλεονεκτήματος που δημιουργεί η φθηνή εγχώρια παραγωγή. Έτσι, η ενεργειακή μετάβαση κινδυνεύει να γίνει αντιληπτή ως τεχνικό επίτευγμα, αλλά όχι ως καθημερινό όφελος για τον καταναλωτή.
Οι βασικές προτεραιότητες για το 2026
Πρώτον, απαιτείται ανασχεδιασμός του τρόπου με τον οποίο διαχειριζόμαστε τη ζήτηση, προκειμένου να ευθυγραμμιστεί η κατανάλωση με τις ώρες υψηλής παραγωγής από ΑΠΕ. Δυναμικά τιμολόγια, έξυπνοι μετρητές και εργαλεία πληροφόρησης μπορούν να δώσουν στον καταναλωτή τη δυνατότητα να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του και να επωφεληθεί άμεσα από τη φθηνή ενέργεια. Σε αυτό το πλαίσιο, η αποθήκευση ενέργειας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της λύσης.
Δεύτερον, οι υποδομές μεταφοράς και διανομής αποκτούν κεντρικό ρόλο, προκειμένου η παραγόμενη φθηνή ενέργεια να μεταφερθεί εκεί όπου πραγματικά χρειάζεται. Η ενίσχυση των δικτύων είναι απαραίτητη ώστε η άφθονη και φθηνή εγχώρια ηλεκτρική ενέργεια να μπορεί να αξιοποιηθεί από ενεργοβόρες δραστηριότητες, όπως τα data centers, οι μονάδες αφαλάτωσης και η σύγχρονη βιομηχανία. Με αυτόν τον τρόπο, το ενεργειακό πλεονέκτημα μετατρέπεται σε αναπτυξιακό πλεονέκτημα για τη χώρα.
Τρίτον, απαιτούνται αποδοτικές αγορές, με σαφείς κανόνες και χωρίς αποσπασματικές κρατικές παρεμβάσεις που αλλοιώνουν τα σήματα τιμών. Η σωστή λειτουργία της αγοράς είναι προϋπόθεση για τη μείωση του κόστους και για τη δίκαιη κατανομή των ωφελειών της ενεργειακής μετάβασης.
Σε αυτό το περιβάλλον, ο ρόλος του ρυθμιστή είναι καθοριστικός. Η ΡΑΕΥ χρειάζεται ουσιαστική ενίσχυση σε ανθρώπινο δυναμικό και εργαλεία εποπτείας, ώστε να διασφαλίζεται η διαφάνεια, ο ανταγωνισμός και η προστασία του καταναλωτή. Μόνο με ισχυρή εποπτεία μπορεί να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη και, τελικά, κοινωνική αποδοχή της μετάβασης, σε συνδυασμό με την προώθηση της βιωσιμότητας.
Η κοινωνική αποδοχή ως προϋπόθεση της ενεργειακής μετάβασης
Η επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης δεν κρίνεται μόνο σε τεχνικούς ή οικονομικούς όρους, αλλά και στο επίπεδο της κοινωνικής αποδοχής των απαραίτητων επενδύσεων. Ήδη σήμερα, οι τοπικές κοινωνίες που φιλοξενούν έργα ΑΠΕ βλέπουν σημαντικά και μετρήσιμα οφέλη. Κεντρικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζει το ειδικό τέλος 3% επί του κύκλου εργασιών των μονάδων παραγωγής, το οποίο επιστρέφει απευθείας αξία στις τοπικές κοινωνίες: αφενός μέσω χρηματοδότησης των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης για αναπτυξιακά και κοινωνικά έργα, και αφετέρου μέσω άμεσης μείωσης των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας των οικιακών καταναλωτών.
Πέραν αυτού, τα έργα ΑΠΕ ενισχύουν την τοπική οικονομία σε πολλαπλά επίπεδα. Κατά την κατασκευή και τη λειτουργία τους δημιουργείται εισροή εσόδων στην τοπική αγορά μέσα από εργολαβίες, θέσεις εργασίας, προμήθειες, τεχνικές υπηρεσίες και συνεργασίες με τοπικές επιχειρήσεις και επαγγελματίες. Σε συνδυασμό με ανταποδοτικά έργα, χορηγίες και στοχευμένες ενισχύσεις σε σχολεία, συλλόγους και κοινωνικές υποδομές, διαμορφώνεται ένα συνεκτικό πλέγμα ωφελειών που ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Η ενεργός συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και η δίκαιη κατανομή των οφελών αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση ώστε η μετάβαση στις ΑΠΕ εκτός από περιβαλλοντικά αναγκαία, να είναι κοινωνικά ισορροπημένη και μακροπρόθεσμα βιώσιμη.
Συνολικά, η επόμενη φάση της ενεργειακής μετάβασης στην Ελλάδα δεν είναι ζήτημα επιτάχυνσης, αλλά εμβάθυνσης. Έχοντας σε μεγάλο βαθμό διασφαλίσει την ενεργειακή ανεξαρτησία μέσω των ΑΠΕ, το πραγματικό διακύβευμα είναι να μετατραπεί η φθηνή, εγχώρια και καθαρή ηλεκτρική ενέργεια σε απτό όφελος για τον καταναλωτή, σε αναπτυξιακό εργαλείο για την οικονομία και σε σταθερό περιβάλλον για βιώσιμες επενδύσεις. Αυτό προϋποθέτει λειτουργικές υποδομές, σωστά σχεδιασμένες αγορές χωρίς στρεβλώσεις, ισχυρή και αποτελεσματική ρύθμιση, αλλά και κοινωνική εμπιστοσύνη. Μόνο μέσα από αυτή την ισορροπία θα μπορέσει η ενεργειακή μετάβαση να περάσει από τον στόχο στην πράξη.
